Bang voor angst

Ik schreef eerder over ons vermogen om pijn te vergeten. Wat we ook meemaken, achteraf kunnen we ons niet meer goed voor de geest halen, laat staan voelen, wat we toen voelden. Helaas geldt dit ook in zekere zin voor geluk. We kunnen ons herinneren dat we romantisch in de ondergaande zon gelukkig zaten te zijn - maar haal dat gevoel maar eens terug. Lastig.
Het mechanisme hierachter komt voort uit zelfbescherming. Het met je mee zeulen van oude pijn dient geen doel - het is voldoende om te leren dat je uit vergelijkbare situaties weg moet blijven - het daadwerkelijk voelen ervan leidt alleen af van de focus op het overleven nu. Hetzelfde geldt in zekere zin voor geluk. Het blijvend zitten zwijmelen maakt een individu minder receptief voor de behoeftes en gevaren van het nu.

Maar als wij dan zo goed zijn in vergeten, in het achter ons laten van de gevoelens uit het verleden, waarom zijn wij mensen dan voortdurend bang voor pijn die er nog niet is, maar zich misschien in de toekomst zal manifesteren? Mensen zijn bang om hun hypotheekrente niet te kunnen betalen, ontslagen te worden, slachtoffer te worden van diefstal of ander mogelijk naderend leed. Voedingsbodem voor verzekeringsmaatschappijen. Situaties die zich niet met zekerheid voor zullen doen, vaak zelfs niet eens waarschijnlijk zijn, maar die menigeen 's nachts wakker houden.

De basis hiervoor is evolutionair. Toen onze voorouders nog reptielen waren, ontwikkelde zich een hersenstructuur die dreigingen signaleerde en zorgde voor adequate reactie. Aanvankelijk had dit slechts betrekking op onmiddellijk naderend onheil. Gaandeweg kwam hier ook een geheugenfunctie bij: hier stootte je laatst je teen, daar zat laatst een leeuw verstopt. Waarschuwingen op korte termijn, die pijn konden vermijden en levens konden redden. Traumata, extreme, verlammende reacties op bepaalde situaties zijn de extreme voorbeelden hiervan.
Bij de meeste dieren bleef het hierbij. Mensachtigen ontwikkelden echter een hersenschors die ze in staat stelden om plannen te maken voor de toekomst. En deze hersenspinsels, zelfbedachte waarheden, bleken in staat om het zelfde angstcentrum te stimuleren als een werkelijk waargenomen dreiging.

Er is ook een cultureel bepaalde voorkeur voor toekomstangst.
Getalenteerde angstlijders zijn afstammelingen van noordwestelijke Germanen. Landbouwers die leefden in gebieden met strenge winters, waar het niet-vooruitdenken je de kop kon kosten. Deze voorvaderen leerden voorraden aan te leggen als bescherming voor barre tijden, met als tegenhanger de angst voor het voortijdig opraken ervan. Later kregen voorraden de meer abstracte betekenis van activa op de balans: geboorte van de moderne economie en haar wereldwijd dominante spelregels. Het Germaanse DNA gaf een unfair advantage bij dit spel en verspreidde zich navenant. Geen wonder dat anxiety, angst voor de toekomst, een aandoening is die in de Westerse wereld veel voorkomt.

Ik, behept met zowel culturele als evolutionaire lading, word in mijn huidige situatie verscheurd tussen enerzijds het rationele besef dat alles voorbijgaat - dat pijn en ongemak er alleen in het nu is - en anderzijds de op de toekomst geprojecteerde angst voor pijn - of erger.
Was ik net aan het opknappen, voelde ik de kracht weer terugkomen in mijn lichaam, nu vloeit de energie weer uit me weg. En morgen weer een chemisch schepje er bovenop. Weer naar het ziekenhuis, weer een infuus dat leegloopt in mijn aderen. Weer meer hoofdpijn, misselijkheid en afnemende kracht. Volgende week weer hetzelfde programma... En dan ben ik op z'n best op een derde van het traject. Wil ik dat? Nee, ik zie er tegenop. Wat gaan de bijwerkingen zijn, wat de blijvende schade aan mijn lichaam? Is er een waardig leven dat wacht aan de andere zijde?

En tegelijk heb ik de wetenschap dat alles voorbijgaat. Dat elk ongemak alleen op de dag zelf beleefd wordt. Dat op het moment dat het voorbij is - en die momenten zullen er steeds zijn tussen de kuren in - je er niets meer van voelt en dat de herinnering je niet achtervolgt.

In het gewone leven ben ik goed in het bedwingen van toekomstangst. Bij de lastige hobbels vertel ik mezelf dat het voorbij zal zijn, over zoveel dagen of uren, ongeacht de uitkomst. En 's nachts verbied ik mij om over iets na te denken dat betrekking heeft tot het werkelijke leven. Dat werkt meestal afdoende.
Maar nu... Nu heb ik een uitgestippeld pad met hobbels. Meer hobbels dan grazige weiden. Veel hobbels, met onzekere uitkomst.
Het is topsport voor mijn positief ingestelde brein. Ik moet de Germaanse boeren in mij te lijf. Mijn neocortex voeden met positieve beelden. Een heel gevecht.

Ik zie mijzelf op het strand staan, kijkend naar de golven die rollend stukslaan in de branding. Mijn blote voeten overspoeld door de kille najaarszee. Ik wil zwemmen. Weet dat de eerste duik in een golf pijn zal doen over mijn hele lichaam, me de adem zal benemen. Maar ook dat het na die eerste golf mee zal vallen. Dat zich een nieuwe realiteit zal aandoen. Waarin je verfrist strijdt en steeds de volgende golf verwelkomt. Gedwongen om het nu te omarmen - geen tijd of adem voor de toekomst. Tot je verkleumd, met tintelend lijf en vol voldoening uit de golven stapt en jezelf met een ruwe handdoek warm wrijft.
Zo wil ik de chemische golven doorstaan. Laat de strijd mij verfrissen. Laat het zó adembenemend pijn doen dat ik geen aandacht heb voor de toekomst - de gevaarlijkste momenten zijn als je weer droog aan de kant staat.

Ik durf niet. Maar ik spring in de golf. Nu.